Piekło tu i tam

Maria Hofstäffer, która grała w filmie Urlicha Seidla "Raj: wiara", trafnie opisuje stan rzeczywistości panującej obecnie w wielu krajach. Kapitalizm opanował życie - zauważa aktorka, dodając - jesteśmy gotowi walczyć o własne pieniądze, problemy innych stały się dla nas nieistotne. Hofstäffer stwierdza także, iż brakuje nam solidarności, a świat, który nas otacza sprawia, że stajemy się samotni. To osobiste wyznanie jest jak najbardziej aktualne i poparte dowodami. Jej stwierdzenie zachęciło mnie do refleksji na temat wymiaru niematerialnego, na który mają jednak wpływ rzeczy jak najbardziej określone. Dzisiaj napiszę o piekle.

Niejednokrotnie mówi się, że ktoś przeszedł przez piekło lub, że ktoś zgotował innym piekło. Taka narracja może być adekwatna do systemów niedemokratycznych, gdzie życie ludzkie jest traktowane bez szacunku i w sposób przedmiotowy. W niedalekiej przeszłości przez piekło przechodzili więźniowie obozów zagłady, obywatele z Rwandy o pochodzeniu Tutsi czy wszyscy inteligenci w Kambodży pod rządami Pol Pota. Dziś piekło przechodzą setki tysięcy osób w Korei Północnej - nie jest to jednak jedyne miejsce, gdzie jest aktualny termin "piekło na ziemi".

Nie będę jednak pisał o piekle w ujęciu materialnym. Pragnę skoncentrować się na pojmowaniu tego mrocznego i owianego tabu miejscu, do którego trafić mają ludzie nieprawi i źli. Wszystko w ujęciu duchowym i alegorycznym.

Wiele dekad temu pisarz Thomas S. Eliot napisał, że "piekło to jesteśmy my sami". Nawiązując do mojego wcześniejszego stwierdzenia o "piekle na ziemi", pisarz trafił w samo sedno. Paradoksem jest fakt, że wiara w piekło występuje wśród ludzi niewierzących, którzy nie uznają istnienia Boga czy jakiegokolwiek "nadbytu" . Taka sytuacja w obecnych czasach nie stworzyła się "sama z siebie", bowiem piekło jest coraz częściej motywem zastosowanym w kulturze masowej, kinematografii oraz fonografii. Filmów, książek, gier video i zespołów dających świadectwo istnienia i wiary w piekło są setki, jeżeli nie tysiące - od zespołów black metalowych po kasowe produkcje filmowe. Wszystko ma przecież swój rynek zbytu i fanów.

Jednak w niniejszym tekście chciałbym skoncentrować się na piekle, które znajduje swoje odwzorowanie w różnych religiach. W tym opisie należy zacząć przede wszystkim od chrześcijaństwa, a dokładniej księgi, która daje nam obraz wspominanego miejsca potępienia - skoncentrujmy się na biblii. Sama biblia ustami postaci w niej występujących stanowi, że za złe uczynki i nieposłuszeństwo wobec Boga osoba grzeszna może trafić do piekła. Bardzo wiele fragmentów o takim przekazie odnaleźć można w ewangelii wg św. Mateusza, m.in.: Biada wam, uczeni w Piśmie i faryzeusze, obłudnicy, że obchodzicie morze i ląd, aby pozyskać jednego współwyznawcę, a gdy nim zostanie, czynicie go synem piekła dwakroć gorszym niż wy sami. (23,15)

Tutaj możemy zauważyć, kogo Jezus (bo to właśnie on się wypowiada) nazywa "synami piekła". Do tej grupy zaliczyć można faryzeuszy i obłudników, którzy ludzi "nawróconych" czynią gorszymi od siebie. W kolejnym wersie ewangelii wg św. Mateusza (5,22) po raz kolejny Jezus kwantyfikuje złe uczynki. Za nazywanie "brata swego" głupcem osoba, która dopuściła się tej winy trafia w ogień piekielny. Z jednej strony w tym fragmencie księgi  określone zostaje za co można trafić do piekła (gniew i oszczerstwa), a z drugiej, dowiadujemy się co czeka na grzeszników w miejscu gehenny. Jednak czy w Biblii znajduje się opis samego piekła jako miejsca? Odpowiedź brzmi "tak", mówi o tym, choć nie w sposób bezpośredni, ewangelia wg św. Izajasza: Gdy wyjdą, będą oglądać trupy ludzi, którzy odstąpili ode mnie; bo robak ich nie zginie, a ogień ich nie zgaśnie i będą obrzydliwością dla wszelkiego ciała. (66,24)

 

piekło w chrześcijaństwie - źródło: wikipedia.org

Kolejną wskazówka o "wyglądzie" i "przeznaczeniu" piekła otrzymujemy w liście do Tesaloniczan (1,7) gdzie w ogniu płomienistym, wymierzając karę tym, którzy nie znają Boga, oraz tym, którzy nie są posłuszni ewangelii Pana naszego Jezusa. Jak więc widzimy, są tu określone osoby kwalifikujące się do piekła - nie znający Boga i nie będący posłuszni ewangelii - karą dla nich jest wieczne zatracenie i oddalenie od Boga i jego chwały - Poniosą oni karę, zatracenie wieczne, oddalenie od oblicza Pana i od mocy chwały jego. 

Wczytując się w tekst Biblii można odkryć również inne informacje dotyczące samego piekła. O przeznaczeniu sfery gehenny dowiadujemy się w najbardziej fatalistycznej i symbolicznej części Biblii, czyli Apokalipsie świętego Jana. Interpretując fragmenty Objawienia dowiadujemy się, ze piekło jest dla tych, którzy oddają cześć antychrystowi i stali się jego własnością, co więcej jak podkreśla Biblia, jest to miejsce wiecznej, nieskończonej męki w ogniu i siarce - A dym ich męki unosi się w górę na wieki wieków i nie mają wytchnienia we dnie i w nocy ci, którzy oddają pokłon zwierzęciu i jego posągowi, ani nikt, kto przyjmuje znamię jego imienia (14,9).

Kolejną religią, gdzie również znajduje się miejsce dla piekła jest Islam. Piekło dla muzułmanów to al-ghaib, czyli obszar skryty, niewidzialny. Patrząc na piekło przedstawione w biblii można odnieść wrażenie, że w Koranie wygląda ona bardziej „przyjaźnie”. Znajdują się w nim bowiem drzewa, ogień i woda, choć wszystkie funkcjonują po to, aby sprawiać cierpienie duszom, które tam trafiły. Warto odnotować, że z piekła w rozumieniu Islamu da się wydostać. – te „koło ratunkowe” ma zastosowanie jedynie dla osób wierzących, które tam trafiły, inni zostają w al.-ghaib na zawsze. Z kolei wspólnym mianownikiem gehenny w rozumieniu Chrześcijaństwa i Islamu jest motyw ognia piekielnego, który wywołuje wieczne męki: Nie umrze w nim [ogniu piekielnym], ani nie będzie też żył (Koran 87:13). Co więcej, Islam nie ogranicza piekła jedynie do wymiaru pośmiertnego, w tej religii kwestia piekła dotyczy również sfery fizycznej, intelektualnej oraz duchowej.

piekło w hinduizmie - źródło: wikipedia.org

To tajemnicze miejsce zostało ujęte także w nauczaniach Judaizmu i Buddyzmu.  Dla Żydów piekło nosi nazwę Gehenna, a dla osób praktykujących systemy filozoficzno-religijne, takie jak buddyzmu, nazywane jest ono naraka. Skupmy się jednak na ostatniej wielkiej religii abrahamicznej.

W Judaizmie występuje miejsce, do którego trafiają wszyscy zmarli, jest nim szeol – miejsce zapomnienia i braku świadomości, gdzie dusze znajdują się w czymś na podobieństwo letargu. Obok szeolu  jest Gehenna – znajduje się ona na wzniesieniu Tofet. Na owym wzniesieniu król Achaz złożył Molochowi (fenickie bóstwo) w ofierze swojego syna - od tego momentu Gehenna oznacza tyle co zawierzenie obcym bogom i jest symbolem niegodziwości, hańby i piekła. W Starym Testamencie w Dolinie Hinnom (czyli Gehennie) także mamy do czynienia z nigdy nie gasnącym ogniem. W Judaizmie grzesznicy za swe występki popełnione za życia trafiają właśnie do Gehenny, która w pierwotnym ujęciu była zaledwie doliną wyznaczającą granice Jerozolimy.

Jako ciekawe wtrącenie w opisywanym temacie, warto abym przedstawił opis piekła ukazany przez Dantego Alighieri w „Boskiej Komedii”. Muszę dodać, że dzieło Alighieri jest przesycone parabolami i alegoriami związanymi z losami samego autora – stąd zarówno w piekle, czyśćcu jak i raju odnajdziemy osoby, z którymi pisarz miał pośredni lub bezpośredni kontakt za życia. Poniżej przedstawiam skrótowy obraz piekła, które przedstawił Florentczyk.

Przedpiekle (Antyinferno) - w tej części znajdują się ludzie, którzy unikali dokonywania wyborów molarnych i tym samym pozostali obojętni na dobro i zło

Krąg I (Limbo) - Dante w tym kręgu piekła spotyka starożytnych poetów - Homera, Horacego i Owidiusza - przebywają tutaj również dusze ludzi, którzy umarli nie poznawszy Jezusa Chrystusa (jego postaci). Ich karą jest wieczna tęsknota za stwórcą

Kręgi od II (w zasadzie od pierwszego) do V znajdują się poza miastem Disa (jeden z przydomków Plutona, boga Podziemia, tu: Lucyfera)

Krąg II - cierpią tutaj ludzie zmysłowi i uwodzicielscy za życia, a ich karą jest nieskończone smaganie wichrem i huraganem, Dante spotyka tutaj starożytne piękności - Kleopatrę, Helenę i Dydonę

Krąg III (wejścia do kręgu strzeże Cerber) - dusze w tym kręgu należą do ludzi bardzo łakomych, których karą jest przebywanie w błocie i smaganie deszczem

Krąg IV - w tym kręgu cierpią ludzie chciwi i rozrzutni, dlatego ich karą po śmierci jest toczenie kamieni po półkolach (w nieskończoność), tutaj Dante spotyka starożytnego filozofa - Platona

Krąg V - tutaj cierpią ludzie gniewni i chaotyczni, bohater "Boskiej Komedii" umieszcza tu postać Filippo Argentiego, bogatego florentczyka znanego z pełnej zaślepienia pychy (Dante traktuje go jak w swoim dziele jak najgorszego wroga)

Krąg VI (ogród Disa) - w tej części piekła cierpią heretycy, których karą jest zamknięcie w płonących grobach, na drodze Dantego przez piekło stają furie (bogini zemsty, symbolizują wyrzuty sumienia) i Meduza, tutaj Alighieri umieszcza również Farinata degli Uberti przywódcę gibelinów z Toskanii (ateista i epikurejczyk)

Krąg VII (wejścia strzeże Minotaur) - tutaj za karę pokutują dusze gwałtowników, którzy zgrzeszyli przeciwko bliźnim i ich mieniu, są to zabójcy, rozbójnicy i tyrani. Znajdują się tutaj również samobójcy, którzy zmieniani są w drzewa, również tu Dante spotyka postacie istniejącą naprawdę - Aleksandra i Ezzelino III (tyrani i despotyczni władcy)

Krąg VIII - jest specyficzną częścią piekła, gdyż przypomina ogromną studnię podzieloną na dziesięć jarów (w nawiasach postacie które spotyka Dante):

      1.     stręczyciele (Jazon)

      2.     rozpustnicy (Taida)

      3.     symonici zwieszeni głowami w dół (Szymon Mag)

      4.     wróżbici z głowami przekręconymi do tył (Tyreziasz)

      5.     oszuści zanurzeni w smole

      6.     hipokryci w płaszczach z ołowiu (Kajfasz)

      7.     złodzieje gryzieni przez węże (Vanni Funcci)

      8.     fałszywi doradcy przemienieni w ogniki (Ulisses)

      9.     podżegacze religijni z ranami całego ciała (Mahomet)

     10.    fałszerze z wiecznym pragnieniem (Mirra)

Krąg IX - przeznaczony jest dla najgorszych grzeszników w historii, cierpią tutaj zdrajcy rodzin, ojczyzny i najbliższych w tym Boga. Zdrajcy znajdują się w paszczy Lucyfera gdzie są mieleni i spalani bez końca - dusze w tym kręgu nie posiadają choć cienia świadomości. Do postaci które spotyka tutaj Dante zaliczyć można Judasza, Brutusa i Kasjusza

Piekło według Dantego Alighieri - źródło: http://hackingdistributed.com

Piekło może być więc interpretowane dowolnie, w zależności od naleciałości kulturowych, religijnych czy wizji literackich. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to miejsce bólu i cierpienia, w którym po śmierci osadzeni grzesznicy pozostający tam na zawsze bez możliwości poznania Boga (religia Chrześcijańska) lub też mogą opuścić to miejsce jeżeli tylko wierzą (Islam). "Fenomenem" gehenny jest również fakt, że ta strefa już dawno (przez wpływ wielu czynników) straciła swoje tabu i została „zaadaptowana” przez kulturę masową. Tak więc nie da się jednoznacznie określić czym jest piekło bez konkretnego kontekstu. Dla niektórych będzie to wieczny ogień i Lucyfer a dla innych, mniej religijnych "piekło to jesteśmy my sami".