Maria Hofstäffer, która grała w filmie Urlicha Seidla "Raj: wiara", trafnie opisuje stan rzeczywistości
panującej obecnie w wielu krajach. Kapitalizm opanował życie -
zauważa aktorka, dodając - jesteśmy gotowi walczyć o własne pieniądze,
problemy innych stały się dla nas nieistotne. Hofstäffer stwierdza
także, iż brakuje nam solidarności, a świat, który nas otacza sprawia, że
stajemy się samotni. To osobiste wyznanie jest jak najbardziej
aktualne i poparte dowodami. Jej stwierdzenie zachęciło mnie do refleksji na
temat wymiaru niematerialnego, na który mają jednak wpływ rzeczy jak
najbardziej określone. Dzisiaj napiszę o piekle.
Niejednokrotnie mówi się, że ktoś przeszedł przez piekło lub, że ktoś
zgotował innym piekło. Taka narracja może być adekwatna do systemów
niedemokratycznych, gdzie życie ludzkie jest traktowane bez szacunku i w sposób
przedmiotowy. W niedalekiej przeszłości przez piekło przechodzili więźniowie
obozów zagłady, obywatele z Rwandy o pochodzeniu Tutsi czy wszyscy inteligenci
w Kambodży pod rządami Pol Pota. Dziś piekło przechodzą setki tysięcy osób w
Korei Północnej - nie jest to jednak jedyne miejsce, gdzie jest aktualny
termin "piekło na ziemi".
Nie będę jednak pisał o piekle w ujęciu materialnym. Pragnę skoncentrować
się na pojmowaniu tego mrocznego i owianego tabu miejscu, do którego trafić
mają ludzie nieprawi i źli. Wszystko w ujęciu duchowym i alegorycznym.
Wiele dekad temu pisarz Thomas S. Eliot napisał, że "piekło to
jesteśmy my sami". Nawiązując do mojego wcześniejszego stwierdzenia o
"piekle na ziemi", pisarz trafił w samo sedno. Paradoksem jest fakt,
że wiara w piekło występuje wśród ludzi niewierzących, którzy nie uznają
istnienia Boga czy jakiegokolwiek "nadbytu" . Taka sytuacja w
obecnych czasach nie stworzyła się "sama z siebie", bowiem piekło
jest coraz częściej motywem zastosowanym w kulturze masowej, kinematografii
oraz fonografii. Filmów, książek, gier video i zespołów dających świadectwo
istnienia i wiary w piekło są setki, jeżeli nie tysiące - od zespołów black
metalowych po kasowe produkcje filmowe. Wszystko ma przecież swój rynek zbytu i
fanów.
Jednak w niniejszym tekście chciałbym skoncentrować się na piekle, które
znajduje swoje odwzorowanie w różnych religiach. W tym opisie należy zacząć przede wszystkim od chrześcijaństwa, a
dokładniej księgi, która daje nam obraz wspominanego miejsca potępienia -
skoncentrujmy się na biblii. Sama biblia ustami postaci w niej
występujących stanowi, że za złe uczynki i nieposłuszeństwo wobec Boga osoba
grzeszna może trafić do piekła. Bardzo wiele fragmentów o takim przekazie
odnaleźć można w ewangelii wg św. Mateusza, m.in.: Biada wam, uczeni w
Piśmie i faryzeusze, obłudnicy, że obchodzicie morze i ląd, aby pozyskać
jednego współwyznawcę, a gdy nim zostanie, czynicie go synem piekła dwakroć
gorszym niż wy sami. (23,15)
Tutaj możemy zauważyć, kogo Jezus (bo to właśnie on się wypowiada) nazywa
"synami piekła". Do tej grupy zaliczyć można faryzeuszy i obłudników,
którzy ludzi "nawróconych" czynią gorszymi od siebie. W kolejnym
wersie ewangelii wg św. Mateusza (5,22) po raz kolejny Jezus kwantyfikuje złe
uczynki. Za nazywanie "brata swego" głupcem osoba, która dopuściła
się tej winy trafia w ogień piekielny. Z jednej strony w tym fragmencie księgi określone zostaje za co można trafić do piekła
(gniew i oszczerstwa), a z drugiej, dowiadujemy się co czeka na grzeszników w
miejscu gehenny. Jednak czy w Biblii znajduje się opis samego piekła jako
miejsca? Odpowiedź brzmi "tak", mówi o tym, choć nie w sposób
bezpośredni, ewangelia wg św. Izajasza: Gdy wyjdą, będą oglądać trupy ludzi,
którzy odstąpili ode mnie; bo robak ich nie zginie, a ogień ich nie zgaśnie i
będą obrzydliwością dla wszelkiego ciała. (66,24)
|
piekło w chrześcijaństwie - źródło: wikipedia.org |
Kolejną
wskazówka o "wyglądzie" i "przeznaczeniu" piekła
otrzymujemy w liście do Tesaloniczan (1,7) gdzie w ogniu płomienistym,
wymierzając karę tym, którzy nie znają Boga, oraz tym, którzy nie są posłuszni
ewangelii Pana naszego Jezusa. Jak więc widzimy, są tu określone osoby
kwalifikujące się do piekła - nie znający Boga i nie będący posłuszni ewangelii
- karą dla nich jest wieczne zatracenie i oddalenie od Boga i jego chwały - Poniosą
oni karę, zatracenie wieczne, oddalenie od oblicza Pana i od mocy chwały jego.
Wczytując
się w tekst Biblii można odkryć również inne informacje dotyczące samego
piekła. O przeznaczeniu sfery gehenny dowiadujemy się w najbardziej
fatalistycznej i symbolicznej części Biblii, czyli Apokalipsie świętego Jana.
Interpretując fragmenty Objawienia dowiadujemy się, ze piekło jest dla tych,
którzy oddają cześć antychrystowi i stali się jego własnością, co więcej jak
podkreśla Biblia, jest to miejsce wiecznej, nieskończonej męki w ogniu i siarce
- A dym ich męki unosi się w górę na wieki wieków i nie mają
wytchnienia we dnie i w nocy ci, którzy oddają pokłon zwierzęciu i jego
posągowi, ani nikt, kto przyjmuje znamię jego imienia (14,9).
Kolejną
religią, gdzie również znajduje się miejsce dla piekła jest Islam. Piekło dla muzułmanów to al-ghaib, czyli obszar skryty,
niewidzialny. Patrząc na piekło przedstawione w biblii można odnieść wrażenie,
że w Koranie wygląda ona bardziej „przyjaźnie”. Znajdują się w nim bowiem
drzewa, ogień i woda, choć wszystkie funkcjonują po to, aby sprawiać cierpienie
duszom, które tam trafiły. Warto odnotować, że z piekła w rozumieniu Islamu da
się wydostać. – te „koło ratunkowe” ma zastosowanie jedynie dla osób
wierzących, które tam trafiły, inni zostają w al.-ghaib na zawsze.
Z kolei
wspólnym mianownikiem gehenny w rozumieniu Chrześcijaństwa i Islamu jest motyw
ognia piekielnego, który wywołuje wieczne męki: Nie umrze w nim [ogniu piekielnym], ani nie będzie też żył (Koran 87:13). Co
więcej, Islam nie ogranicza piekła jedynie do wymiaru pośmiertnego, w tej religii
kwestia piekła dotyczy również sfery fizycznej, intelektualnej oraz duchowej.
|
piekło w hinduizmie - źródło: wikipedia.org |
To
tajemnicze miejsce zostało ujęte także w nauczaniach Judaizmu i Buddyzmu. Dla Żydów piekło nosi nazwę Gehenna, a dla osób praktykujących
systemy filozoficzno-religijne, takie jak buddyzmu, nazywane jest ono naraka.
Skupmy się jednak na ostatniej wielkiej religii abrahamicznej.
W Judaizmie
występuje miejsce, do którego trafiają wszyscy zmarli, jest nim szeol – miejsce zapomnienia i braku
świadomości, gdzie dusze znajdują się w czymś na podobieństwo letargu. Obok szeolu jest Gehenna
– znajduje się ona na wzniesieniu Tofet. Na owym wzniesieniu
król Achaz złożył Molochowi (fenickie bóstwo) w ofierze swojego syna - od tego
momentu Gehenna oznacza tyle co zawierzenie obcym bogom i jest symbolem
niegodziwości, hańby i piekła. W Starym Testamencie w Dolinie Hinnom (czyli Gehennie) także mamy do czynienia z
nigdy nie gasnącym ogniem. W Judaizmie grzesznicy za swe
występki popełnione za życia trafiają właśnie do Gehenny, która w pierwotnym
ujęciu była zaledwie doliną wyznaczającą granice Jerozolimy.
Jako
ciekawe wtrącenie w opisywanym temacie, warto abym przedstawił opis piekła ukazany
przez Dantego Alighieri w „Boskiej Komedii”. Muszę dodać, że dzieło Alighieri jest
przesycone parabolami i alegoriami związanymi z losami samego autora – stąd zarówno
w piekle, czyśćcu jak i raju odnajdziemy osoby, z którymi pisarz miał pośredni
lub bezpośredni kontakt za życia. Poniżej przedstawiam skrótowy obraz piekła,
które przedstawił Florentczyk.
Przedpiekle (Antyinferno) - w
tej części znajdują się ludzie, którzy unikali dokonywania wyborów molarnych i
tym samym pozostali obojętni na dobro i zło
Krąg I (Limbo)
- Dante w tym kręgu piekła spotyka starożytnych poetów - Homera, Horacego i
Owidiusza - przebywają tutaj również dusze ludzi, którzy umarli nie poznawszy
Jezusa Chrystusa (jego postaci). Ich karą jest wieczna tęsknota za stwórcą
Kręgi od II (w zasadzie
od pierwszego) do V znajdują się poza miastem Disa (jeden z przydomków Plutona,
boga Podziemia, tu: Lucyfera)
Krąg II -
cierpią tutaj ludzie zmysłowi i uwodzicielscy za życia, a ich karą jest
nieskończone smaganie wichrem i huraganem, Dante spotyka tutaj starożytne
piękności - Kleopatrę, Helenę i Dydonę
Krąg III
(wejścia do kręgu strzeże Cerber) - dusze w tym kręgu należą do ludzi bardzo
łakomych, których karą jest przebywanie w błocie i smaganie deszczem
Krąg IV
- w tym kręgu cierpią ludzie chciwi i rozrzutni, dlatego ich karą po śmierci
jest toczenie kamieni po półkolach (w nieskończoność), tutaj Dante spotyka
starożytnego filozofa - Platona
Krąg V
- tutaj cierpią ludzie gniewni i chaotyczni, bohater "Boskiej Komedii"
umieszcza tu postać Filippo Argentiego, bogatego florentczyka znanego z pełnej
zaślepienia pychy (Dante traktuje go jak w swoim dziele jak najgorszego wroga)
Krąg VI (ogród Disa)
- w tej części piekła cierpią heretycy, których karą jest zamknięcie w
płonących grobach, na drodze Dantego przez piekło stają furie (bogini zemsty,
symbolizują wyrzuty sumienia) i Meduza, tutaj Alighieri umieszcza również
Farinata degli Uberti przywódcę gibelinów z Toskanii (ateista i epikurejczyk)
Krąg VII
(wejścia strzeże Minotaur) - tutaj za karę pokutują dusze gwałtowników, którzy
zgrzeszyli przeciwko bliźnim i ich mieniu, są to zabójcy, rozbójnicy i tyrani.
Znajdują się tutaj również samobójcy, którzy zmieniani są w drzewa, również tu
Dante spotyka postacie istniejącą naprawdę - Aleksandra i Ezzelino III (tyrani
i despotyczni władcy)
Krąg VIII
- jest specyficzną częścią piekła, gdyż przypomina ogromną studnię podzieloną
na dziesięć jarów (w nawiasach postacie które spotyka Dante):
1.
stręczyciele
(Jazon)
2. rozpustnicy (Taida)
3. symonici zwieszeni głowami w dół
(Szymon Mag)
4. wróżbici z głowami przekręconymi do
tył (Tyreziasz)
5. oszuści zanurzeni w smole
6. hipokryci w płaszczach z ołowiu (Kajfasz)
7. złodzieje gryzieni przez węże (Vanni
Funcci)
8. fałszywi doradcy przemienieni w ogniki
(Ulisses)
9. podżegacze religijni z ranami całego
ciała (Mahomet)
10. fałszerze
z wiecznym pragnieniem (Mirra)
Krąg IX - przeznaczony
jest dla najgorszych grzeszników w historii, cierpią tutaj zdrajcy rodzin,
ojczyzny i najbliższych w tym Boga. Zdrajcy znajdują się w paszczy Lucyfera
gdzie są mieleni i spalani bez końca - dusze w tym kręgu nie posiadają choć
cienia świadomości. Do postaci które spotyka tutaj Dante zaliczyć można
Judasza, Brutusa i Kasjusza
Piekło
może być więc interpretowane dowolnie, w zależności od naleciałości
kulturowych, religijnych czy wizji literackich. Nie ulega jednak
wątpliwości, że jest to miejsce bólu i cierpienia, w którym po śmierci osadzeni
grzesznicy pozostający tam na zawsze bez możliwości poznania Boga (religia
Chrześcijańska) lub też mogą opuścić to miejsce jeżeli tylko wierzą (Islam).
"Fenomenem"
gehenny jest również fakt, że ta strefa już dawno (przez wpływ wielu czynników)
straciła swoje tabu i została „zaadaptowana” przez kulturę masową. Tak więc nie
da się jednoznacznie określić czym jest piekło bez konkretnego kontekstu. Dla
niektórych będzie to wieczny ogień i Lucyfer a dla innych, mniej religijnych
"piekło to jesteśmy my sami".